Artikel zoals verschenen in de publicatie ‘Geweldig en gewild’, januari 2017
De stad Tienen in Vlaams-Brabant heeft een rijk verleden, maar kampte lange tijd met een negatief imago en een verzwakt sociaal weefsel. In 2009 wilden enkele inwoners het tij doen keren en richtten opgewekTienen op. De burgerbeweging wil een nieuwe dynamiek in deze stad brengen en de samenhorigheid versterken. Binnen heel wat acties zet opgewekTienen erfgoed in als middel om de sociale cohesie te versterken.
Een tweede jeugd voor de Tiense reuzen
Begonnen als een stadsblog in 2009, groeide opgewekTienen snel uit tot een brede burgerbeweging met tientallen vrijwilligers. Haar ambitie? Van Tienen een duurzame, aangename en sociale plek maken. Aan het woord is Philippe Liesenborghs, woordvoerder en mede-initiatiefnemer: “We brengen mensen samen, stimuleren actief burgerschap en proberen ook hiermee de samenhang te versterken”.
Vandaag organiseert opgewekTienen een ruim scala aan activiteiten: van een soepcafé tot volkstuintjes, stationsconcerten, ParkLife en boekenruilacties … Kenmerkend aan al deze acties is dat ze zich richten tot de Tienenaars, vaak in samenwerking met lokale verenigingen en het stadsbestuur.
Binnen heel wat acties speelt erfgoed een prominente rol. “Wij zijn weliswaar geen erfgoedvereniging”, zo begint Philippe, “maar we geloven sterk in het verbindende potentieel van erfgoed. Erfgoed kan mensen samenbrengen en zo de samenhorigheid versterken.” Een mooi voorbeeld vormen de Tiense Reuzen. In 2010 organiseerde opgewekTienen een brainstorm met de Tienenaars om te bekijken welke initiatieven er konden groeien om van Tienen een mooiere en aangenamere stad te maken. Al snel kwamen de deelnemers uit bij de Tiense Reuzen Jan, Mie, Tiske en Nieke. De oudste reuzen dateren van 1928, maar verkeerden in slechte staat en waren al zo’n twintig jaar niet meer buitengekomen. “We besloten om de reuzentraditie in Tienen te herstellen. Reuzen spreken immers tot de verbeelding en hebben de kracht om mensen te verenigen.”
Om de reuzentraditie nieuw leven in te blazen, moest het reuzenpaar eerst worden gerestaureerd. OpgewekTienen organiseerde daarom, met succes, een crowdfundingproject en dook de archieven in op zoek naar oude foto’s en documenten. De crowdfunding zorgde ervoor dat ook de Stad Tienen en de serviceclub Ronde Tafel Tienen mee op de kar sprongen en mee investeerden. Vervolgens ging opgewekTienen op zoek naar Tienenaars die de reuzentraditie actief wilden ondersteunen. Zo werd de reuzengilde opnieuw in het leven geroepen. De gildeleden stellen zich tot doel om de Tiense reuzen en alle daaraan verbonden tradities te promoten en te ondersteunen. Daarnaast organiseren opgewekTienen en de stedelijke dienst Toerisme en Erfgoed jaarlijks een wedstrijd voor basisscholen. In 2016 bijvoorbeeld moesten de deelnemende scholen het beste reuzengedicht schrijven. Via deze wedstrijden hebben heel wat kinderen (en hun ouders) al kunnen kennismaken met de Tiense reuzentraditie.
Voor een burgerinitiatief als opgewekTienen is het belangrijk dat alle Tienenaars, ook kansengroepen, kunnen meewerken. Daarom stapte het naar ‘Erm ’n Erm’, een organisatie voor en door mensen in armoede. Een aantal mensen in armoede wilden graag meewerken, lieten zich opleiden tot reuzendrager en maken vandaag nog altijd deel uit van de reuzengilde. Philippe: “Dit is een mooie verdienste. Mensen komen zo uit hun isolement en kunnen deel uitmaken van een nieuwe groep”.
Is elk project van opgewekTienen dan altijd even succesvol? Niet altijd. Zo wilde opgewekTienen met Erm ’n Erm ook een ‘Murga’ in het leven roepen. Een Murga is een straatfanfare met muziek en dans. Deze Murga moest de vaste begeleidingsgroep worden van de kleine reuzen Tiske en Nieke. Uiteindelijk is dit project niet uit de startblokken geraakt, omdat de deelnemers toch te weinig binding hadden met de reuzen. “Dit was voor ons een belangrijke les.”, zo erkent Philippe, “Je kunt wel nieuwe ideeën opwerpen, maar je moet altijd aansluiting zoeken bij wat leeft bij de bewoners. Zeker als burgerinitiatief moet je bottom-up blijven werken.”
Erfgoed in een nieuw jasje
OpgewekTienen laat zoveel mogelijk initiatieven van onderuit groeien en profileert zich als een onafhankelijke beweging. Maar ze werkt ook geregeld constructief samen met het stadsbestuur. Om de bewoners opnieuw fier op hun stad te maken, riepen opgewekTienen en het stadsbestuur met de Kweikersdag een heuse feestdag in het leven. Ze kozen voor 10 oktober, niet toevallig de ‘tien’-de dag van de ‘tien’-de maand. OpgewekTienen en het stadsbestuur zetten dan telkens een andere wijk in de kijker. In 2015 was het een speciale feestdag, want dat jaar vierde Tienen ook duizend jaar stadsrechten. Daarom organiseerden opgewekTienen, de dienst Toerisme & Erfgoed en tientallen lokale organisaties een ‘Kweikersparade’ die 10.000 toeschouwers trok. Met deze parade wilden de initiatiefnemers een oude traditie laten herleven in Tienen, want al in de 16e eeuw werden op regelmatige tijdstippen stoeten georganiseerd. Op de nieuwe parade konden de gerestaureerde reuzen natuurlijk niet ontbreken, maar het publiek maakte ook kennis met een nieuwe Tiense reus: een draak met de naam Oswaldus. Die nam het in een symbolisch gevecht op tegen Thuinas, de beschermer van de stad. Daarnaast waren er in de parade tientallen taferelen te zien die de geschiedenis en de identiteit van de stad en haar dorpen toonden.
De parade toont aan hoe opgewekTienen met erfgoed omgaat. “We zijn vertrokken van een historisch gegeven, maar hebben er een hedendaagse draai aan gegeven”, zo vertelt Philippe. “De bedoeling is om elke vijf jaar de Kweikersparade te herhalen, telkens vanuit een ander uitgangspunt maar met de strijd tussen Thuinas en de draak als weerkerend element. Zo willen we iets opbouwen waar de Tienenaars naartoe kunnen leven en dat de identiteit van de stad en haar bewoners versterkt. Het zou bijzonder sterk zijn als steeds meer buurten, dorpen en verenigingen samen taferelen in elkaar timmeren en in de stoet uitbeelden. De weg naar het toonmoment is even belangrijk als de stoet. We geloven in ‘ankermomenten’ waar groepen en verenigingen naartoe kunnen werken. Vandaar dat we gekozen hebben voor 10/10 als vast moment. Dit werkt verbindend en versterkt de samenwerking. Het verhoogt ook de herkenbaarheid en zorgt ervoor dat beetje bij beetje de dynamiek kan groeien. Het gaat voor ons om een langetermijnperspectief en niet om een eenmalig evenement.
Onze tip
“Geef ruimte aan het proces. Verwacht niet steeds onmiddellijk resultaat. Werk als burgerinitiatief daarom zoveel mogelijk bottom-up. Natuurlijk kan je nieuwe thema’s en ideeën naar voren schuiven, maar luister altijd naar de groep. Dit geldt ook als je met erfgoed aan de slag gaat: laat initiatieven groeien en wees bereid om je eigen ideeën bij te stellen en te verbreden.”